Το Κρανίδι είναι κτισμένο αμφιθεατρικά στους λόφους της Αγίας Άννας και της Μπαρδούνιας.

Σύμφωνα με μια εκδοχή το σύγχρονο όνομά του προέρχεται από το κραναός, που σημαίνει τραχύς και θεωρείται δηλωτικό της περιοχής. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή οφείλεται σε παραφθορά της λέξης Κορωνίδα, το όνομα παραπλήσιας νησίδας στην Κοιλάδα, που φέρει το όνομα της μητέρας του θεού της ιατρικής Ασκληπιού, ο οποίος λατρευόταν από τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής, σε Κρανίδα και στη συνέχεια σε Κρανίδι.

Υπήρξε ισχυρή ναυτική δύναμη, με μεγάλο αριθμό εμπορικών πλοίων, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, που διατηρούσε καθεστώς ημιανεξαρτησίας και ήταν γνωστό και ως «Κάτω Ναχαγιέ», που σημαίνει κάτω επαρχία.

Επίσης, αποτέλεσε ένα από τα λίγα αστικά κέντρα της Ελλάδας, ενώ το 1823 -1824 υπήρξε η έδρα της Κυβέρνησης και του Εκτελεστικού Σώματος.

Το σημερινό Κρανίδι έχει χαρακτηριστικό νησιώτικο χρώμα που θυμίζει τα νησιά του Αργοσαρωνικού, ενώ αξιοσημείωτη είναι η παραδοσιακή αρχιτεκτονική των σπιτιών που δίνουν ένα υψηλό αισθητικό αποτέλεσμα.

Πιο συγκεκριμένα, τα πρώτα οικήματα του Κρανιδίου (έως το 1850) τα "Αγροτικά", ήταν μονώροφα και αργότερα διώροφα, φτωχικά, χτισμένα με ευτελή υλικά, χωρίς ρυμοτομικό σχέδιο και χωρίς πρόβλεψη πλατειών και οδών.

Ήταν επίσης χωρισμένα με μικρά στενά δρομάκια, τις «ρούκιζες» όπως τις ονομάζουν, o χώρος των οποίων δεν επιτρέπει ούτε το άνετο πέρασμα ενός ατόμου.

Από το 1850 έως το 1925 όπου παρατηρείται άνθηση και έξαρση της ανοικοδόμησης, ταυτόχρονα με την οικονομική ευρωστία της πόλης, από την ακμή της ιστιοφόρου ναυτιλίας, δεν κτίζονται πλέον "Αγροτικά" σπίτια αλλά αντικαθίστανται από τα λεγόμενα "Καπεταναίικα", κατασκευασμένα με καλύτερα υλικά και πελεκητή πέτρα, ενώ είναι πιο τετραγωνισμένα και με μεγαλύτερες επιφάνειες, με κορνίζες γύρω από τα παράθυρα και τις πόρτες, ακροκέραμα νεοκλασικού τύπου και περίτεχνα μπαλκόνια. Αργότερα, από το 1925 και μετά ανοικοδομούνται τα "Εμπορικά" κτίσματα τα οποία ήταν λίγο πιο χαμηλά από τα Καπεταναίικα και με μικρότερη επιφάνεια, ενώ πάντα φρόντιζαν να υπάρχει μεγάλος αποθηκευτικός χώρος και ένα μαγαζί το οποίο κοιτούσε στο δρόμο, με χαρακτηριστικό τους φεγγίτες πάνω από τις πόρτες και τα παράθυρα.

Σήμερα το τμήμα του οικισμού που βρίσκεται στο Κάτω Κρανίδι διατηρεί σχεδόν στο ακέραιο την παραδοσιακή αρχιτεκτονική του τόπου. Την ιδιαίτερη εικόνα του, πέρα από τα χαρακτηριστικά για την τοπική αρχιτεκτονική κτήρια του Δημαρχείου και της βιβλιοθήκης, συμπληρώνουν το πηγάδι του Πύργου, οι τρεις ανακαινισμένοι ανεμόμυλοι, τα παραδοσιακά λιοτρίβια με τις μεγάλες πέτρες καθώς και τα πολλά ξωκλήσια του. Τέλος, το Κρανίδι ορίστηκε πρωτεύουσα της επαρχίας Ερμιονίδος το 1841 και αποτελεί γενέτειρα του Εμ. Ρέπουλη, στενού συνεργάτη και αντιπροέδρου της Κυβερνήσεως Βενιζέλου.

Σημαντικό και ξακουστό προϊόν του είναι το Ελαιόλαδο Κρανιδίου, γι' αυτόν τον λόγο κάθε Νοέμβρη γίνεται και η γιορτή της Ελιάς και του Ελαιολάδου.